હવે હું એકદમ પ્રેકિટકલ બની ગઇ છું ને…

સુલતાના બેગમસાહેબાને મેં કહ્યું કે, તમારા હાથમાં પેપરવેટ છે એ નીચે મૂકો અને પછી વાત કરો તો સારું.

‘કેમ? ’

‘કારણ કે, મને એની બીક લાગે છે. કયાંક હું તમને આ ઇન્ટરવ્યૂ દરમિયાન કંઇક આડું-તેડું, પૂછી બેસીશ. જૉકે એવી ભૂલ નહીં જ કરું પણ થઇ ગઇ તો તમે મારું માથું રંગી નાખો’. પછી એમનાં અમ્મી તરફ જૉઇને હું બોલ્યો, ‘મારી વાત સાચી છે નઝમા બેગમ?’ એનાં અમ્મી નઝમાબેગમ વયોવૃદ્ધ હતાં. સમજદાર હોવા જૉઇએ પણ સમજદાર નીકળ્યાં નહીં. મારી વાતને એમણે મશ્કરી માની લીધી. મેંદી રંગેલા લાલ દાંત બતાવીને એ ખડખડાટ હસ્યાં. પોતાની જુવાન દીકરી બેગમ સુલતાના તરફ મીઠી નજરે જૉઇને પછી બોલ્યાં! ‘એડિટરસાહેબ મારી બેટી હજુ તો સાવ બરચી છે.’

બેય કંઇ બરચી-બરચી લાગતી હતી ખાસ્સી ગજું કરી ગઇ હતી. મા કરતાં પણ બે વેંત ચી હશે. ફિલ્મમાં કામ કરવા માટે જરૂરી એવાં તમામ અંગ-ઉપાંગોનો પૂરો સેટ, પૂરી સભાનતા સાથે લઇને ફરતી હતી. વારંવાર મલકી લેતી હતી. એમાં પણ પાછી સભાનતા હતી. સોનેરી તારની આળી જાળીવાળા પર્સની બગલપટ્ટી સાથે લાંબા નખવાળી આંગળી રમ્યા કરતી હતી. ઉંમર ‘સોલા સાલ’ કહી હતી પણ હુમલો પરચીસ સાલ જેવો અનુભવો. જૉ માંડીને નજર કરો તો.

એની મા સાથે આ દોઢકલાકની વાતોમાં નઝમા બેગમને મેં ત્રીસેક વર્ષ પહેલાં ફિલ્મોના પડદે જૉયાં હતાં. એ જમાનાની લગભગ ફિલ્મોમાં એ આવતાં. એ વખતે એ ફાટફાટ હતાં અમે તો છોકરું હતાં છતાં મગજ ડામાડોળ થઇ જતું. એ ઉંમર જ હલી જવાની ઉંમર હતી. પછી આપણે કોલેજ મૂકીને નસીબના ચાર-છ ઠેલા ખાઇને એડિટર બન્યા ને એમાંય ફિલ્મી છાપાના એડિટર બન્યા. નઝમા બેગમે ફિલ્મો છોડી, કે ફિલ્મોએ એમને છોડયાં પગેરું પકડવાનું મન થાય એવી કોઇ મહત્ત્વની વ્યકિત એ નહીં, એટલે ફિલ્મોમાં એમની ખોટ સાલી નહોતી. કોઇનેય.

‘તમે કયાં હતાં આટલોે વખત?’ ફિલ્મોનું વાતાવરણ બહું ગંદુ હતું. એ બોલ્યાં એટલે મેં એ લાઇન છોડી દીધી ને આ છોકરીને મોટી કરવા પાછળ જ બધું ઘ્યાન આપ્યું.’ ફિલ્મોમાં સારા માણસો પણ હતા. તમે એમની સાથે કામ કરી શકયા હોત જેમ કે મહેબૂબખાન, બીજું નામ દઉં એ પહેલાં એ બોલ્યાં મહેબૂબખાન ઉફફ.’

‘કેમ, કેમ?’ મેં પૂછ્યું, કેમ ઉફફ કર્યું?’

‘એની વાત ન કરો’ નઝમા ડોશી બોલ્યાં.’ એને તો એક વાર મેં તમાચો ઝીંકી દીધેલો…’ મને આશ્ચર્ય! ‘શી વાત કરો છો? હોય નહીં. એના જેવો સજજન બીજૉ કોઇ…’

એ સજજન, એમ ને? ‘એ બોલ્યાં.’ ‘લયલા’ પિકચરના શૂટિંગ વખતે એમણે મારી પાસે બૂરી માગણી કરેલી. મને મેકઅપ રૂમમાંથી પોતાની ઓફિસમાં બોલાવી. આવી વાત કરી કે તરત જ ધડ દઇને તમાચો ઝીંકી દીધેલો. એ વખતે બાદશાહના દરબારમાં મારે નૃત્યનો સીન આપવાનો હતો એટલે આંગળીએ ચાર તો વીંટી પહેરી હતી. એ ચારે ચાર વીંટીનાં નિશાન એને ગાલે ઠી ગયેલા.’

‘લયલા’ પિકચર મને યાદ આવ્યું. દરબારમાં નૃત્યનો સીન પણ યાદ આવ્યો. નઝમા બેગમ મુખ્યો તો નહીં, પણ બીજા નંબરમાં નાચનારીના પાત્રમાં હતાં. સેન્સરની નજરમાંથી આ ¼શ્ય કેમ નીકળી ગયું હશે, એની નવાઇ મને આજ લાગી… આણે મહેબૂબને તમાચો મારેલો હશે? ‘તમે મહેબૂબને તમાચો મારેલો?’

‘અરે મહેબૂબની કયાં વાત કરો છો?’ એ આવેશપૂર્વક બોલ્યાં, ‘મેં તો સરદાર ચંદુલાલ શાહ જેવાનેય પાઠ ભણાવેલો…’

‘એમ?’ મેં પૂછ્યું. ‘એ કઇ રીતે?’

એ કઇ રીતના જવાબમાં નઝમા બેગમે આખી એક વિચિત્ર કથા હર્ષથી છલકાતા ચહેરે કહી. જેનો સાર એટલે હતો કે સરદાર ચંદુલાલ શાહ જેવા આબરૂદાર અને જૈફ ફિલ્મ-નિર્માતા પણ આમાંથી બાકાત નહીં. નઝમા બેગમને એક વાર એમણે બૂરી નજરથી જૉયેલાં, બૂરી માગણી કરી એટલે એનો અંજામ પણ બૂરો આવ્યો, ગરમા-ગરમ ચાની કિટલી એણે સરદાર ચદુંલાલ શાહના મોં પર ફેંકી. દિવસો સુધી દવાખાને રહેવું પડયું ને પછી ખો ભૂલી ગયા.

બાઇ ગજબની હિંમતવાળી ગણાય આવો મારા મનમાં વિચાર આવ્યો ત્યાં એણે ત્રીજૉ ધડાકો કર્યો. ‘મેં તો એકટર મોતીલાલને પણ સીધો કરેલો.’

‘સ્વર્ગસ્થ આત્મા. જબરદસ્ત અભિનેતા. એનું વળી શું હતું?’

વાત એવી નીકળી કે કોઇ શૂટિંગ હતું. નઝમા બેગમે મોતીલાલને ખંજર અડકાડવાનું એવો સીન હતો પણ મોતીલાલે છેડતીની કક્ષાની બદતમીઝી કરી. ચાલુ શૂટિંગે આમ કર્યું એટલે બોલાય તો કંઇ નહીં, પણ ¼શ્યમાં મોતીલાલ હથેળી ધરે છે અને નઝમા બેગમ ખંજર અડકાડે છે એવું ભજવવાનું હતું. નઝમા બેગમને એવી ખીજ ચડી કે સાચેસાચ ખંજર મોતીલાલની હથેળીમાં ભોંકી દીધું, પછી શું થાય? મોતીલાલનો કરુણ આર્તનાદ. લોહી દદડયું. મોતીલાલ કોને કહે? ચોરની માનું કોઠીમાં મોં! કોઇને કહે તો પોતે જ ઉઘાડો પડે ને! એટલે ‘ભૂલ સે હો ગયા હોગા’ કહીને સૌને પટાવી લીધા.’

તરત જ બેગમ સુલતાના વરચે ટપકી. ‘અમ્મા, તુને એડિટરસાહેબ કો યહ નહીં બતાયા કી બાદ મેં મોતીલાલ ઘર પર આયા ઔર…’

‘અરે હાં’ ફરી નઝમા બેગમની આંખો ચમકવા માંડી. ‘એ તો કહેતા ભૂલી જ ગઇ. હોસ્પિટલમાંથી સીધો મોતીલાલ મારે ત્યાં આવ્યો અને પછી બહેનજી…બહેનજી…કહીને મારા પગમાં આળોટી પડયો. પછી મને કહે કે હવે બહેનજી ધરાર તમે મારા કાંડે રાખડી બાંધો…ને બાંધો…’

‘બહેનજી…’ મારાથી પણ અચાનક એ જ સંબોધન થઇ ગયું. વગર છેડતીએ કોણ જાણે કેમ હું પણ અપરાધભાવમાં પેસી ગયો. બોલ્યો, ‘બહેનજી, તમે તો ટંકણખાર નીકળ્યાં હો બાકી’ ગંદાઓની યાદીમાં મૂકવા માટે તરત જ એ નામ દીકરીને યાદ આવી ગયું. ‘અમ્મા વો સાયગલવાલી બાત?’

તરત જ આવેશભર ટિપ્પણું ખૂલ્યું. મહાન ગાયક કે. એલ. સાયગલ પણ ગંદાઓની યાદીમાં હતાં. દારૂ પીને એક વાર સેટ પર આવેલા. નઝમા બેગમ નૃત્યના પોષાકમાં હતા. સાયગલ કહે કે મારી સામે એકલી નાચ…ને…નાચ… નાચે છે કે નહીં?… પછી?’

‘પછી હું વીફરી. વાઘણ જેવી થઇ ગઇ. એ મહાન ગાયક હોય તો એના ઘરના. મેં એને ગળેથી પકડયો… કરગરી પડયો…કહે…બહેનજી, આ ગળું તો મારો રોટલો છે. એને છોડ… હવે કોઇ દિવસ નહીં કરું… માંડ છોડયો.’

નઝમા બેગમ શું ખરેખર એવાં રૂપસુંદરી લાગતાં હશે? ડોશી સામે બરાબર નજર માંડીને જૉયું. ગોરાં તો હતાં નહીં. નેણ-નકશો ઠીક. આ ચીબું નાક જુવાનીમાં લાગી લાગીને કેવું સારું લાગતું હશે? મેં ‘લયલા’ ફિલ્મનું ¼શ્ય મનમાં ફરી ચડાવ્યું. છબી ઉપસાવી તો એમાં નાક કે ચહેરાનો નકશો કેન્દ્રમાં ન આવ્યો. અંગોનો થરકાટ આવ્યો. તંગ કપડાં નજરે તર્યા.

‘અમ્મી વો હોલિવૂડવાલી બાત?’ બેગમ સુલતાના બોલ્યાં.

‘અરે છોડ યે બાત…’ નઝમા ડોશીએ એની તરફ જૉઇને કહ્યું, ‘ઉસમે ઐસી કૌનસી બડી બાત હૈ?’ પછી મારી તરફ નજર ફેરવીને બોલ્યાં, ‘એમાં તો એવું છે એડિટરસાહેબ કે એ વખતે હોલિવૂડના માણસો મને મોટી મોટી ઓફર લઇને સમજાવવા આવેલા, પણ મને થયું કે ત્યાં પણ આવા ગંદા માણસો જ હશે. પારકા પરદેશમાં કયાંક મારા હાથે એકાદ ખૂન બૂન થઇ જાશે તો…’ ‘આપનો મગજ તો નઝમા બેગમ. ભારે જલદ…સારું થયું તમે બહુ જલદી રિટાયર્ડ થઇ ગયા. નહીં તો અત્યારના ડાઇરેકટરો અને હિરો તો સાયગલ અને મોતીલાલ કરતાં પણ વધારે ખતરનાક છે. તમારી છોકરી માટે કોઇ સારા ડાઇરેકટર કે પ્રોડયુસરને ભલામણ કરવામાં મને કોઇ વાંધો નથી પણ મને વિચાર આવે છે કે એને આજની ફિલ્મ લાઇનથી દૂર રાખો તો સારું કારણ કે તમારી આ ‘સોલા સાલ કી બરચી’ આ વરુ જેવા માણસો સામે ઝીંક નહીં ઝીલી શકે, તો નકામું તમારે દોડી આવવું પડશે ને એકાદનું ખૂન થઇ જશે.’

‘અરે…અરે…’હાથમાં આવેલું કશુંક છેલ્લી ઘડીએ હાથમાંથી સરી જતું હોય એવા ભાવ સાથે એ ગભરાઇને ખુરશી પરથી અર્ધા ભાં થઇ ગયાં. મારો હાથ પકડી લીધો. મને ભયની કંપારી છૂટે એ પહેલાં એ બોલ્યાં ‘હવે…હવે…એવું નથી…હવે હું એકદમ પ્રેકિટકલ બની ગઇ છું ને…’ એ બેગમ સુલતાના તરફ સ્થિર નજરે તાકીને બોલ્યાં, ‘અને મારી દીકરી તો તમને શું કહું… એકદમ એકદમ પ્રેકિટકલ બની ગઇ છે, શું સમજયા?’

હું બધું જ સમજયો…ને વધુ ગભરાયો. છોકરી સામે જૉયું. એણે સ્મિત કર્યું. સમજદાર સ્મિત.

– રજનીકુમાર પંડયા